Medal ku czci pierwszej kobiety – chirurga żupnego
awers: MAGDALENA BENDZISŁAWSKA VIELICIENSIS (po okręgu) na środku scena z życia Magdaleny
rewers: INTER MULIERES POLONIAE PRIMA ARTIS CHIRURGICAEPERITISSIMA A.D. 1697 PRIVILEGIO REGALI INSIGNITA (sekwencja autorstwa doc. dr Danuty Turkowskiej; w tł. : Między kobietami Polkami pierwsza w sztuce chirurgii wyróżniona przywiwilejem królewskim w roku 1697).
sygnowany: Małgorzata Kot
darowizna: prof. Zdzisław Gajda; Prezes Krakowskiego Towarzystwa Miłośników Historii Medycyny
Magdalena Bendzisławska, żyjąca na przełomie XVII i XVIII w. była ewenementem na skalę światową i pierwszą w Polsce kobietą chirurgiem, znaną z imienia i nazwiska. Niestety niewiele o niej wiemy – w 1850 r. ogromny pożar Krakowa zniszczył m.in. archiwalia miejskie. Prawdopodobnie jedyną zachowaną wzmianką prasową jest notatka (przedruk) z Tygodnika Krakowskiego z 1834 r. (nr 38, s. 193) pod sensacyjnym tytułem Kobieta Chirurg. Wraz z mężem Walentym, oficjalnym cyrulikiem kopalnianym (cyrulikiem czyli chirurgiem; takie było znaczenie słowa „chirurg” do końca XVIII wieku, a nawet przez pierwszą połowę wieku XIX), mieszkała tuż przy kopalni w Wieliczce. Walenty otrzymał przywilej wykonywania zawodu w 1694 r. jeszcze od króla Jana III Sobieskiego. Mąż niestety zmarł przedwcześnie zostawiając Magdalenie zakład i niezbędne narzędzia w spadku. Tradycyjnie w takiej sytuacji, wdowa po cyruliku zatrudniała czeladnika, który przejmował obowiązki. Jednak ambitna Magdalena postanowiła poprowadzić go sama. Przez trzy lata asystując mu przy zabiegach chirurgicznych i dentystycznych przeszła wszystkie szczeble wtajemniczenia i dysponowała niezbędną wiedzą do samodzielnej działalności. Magdalena potrzebowała jednak oficjalnej zgody króla. W końcu doceniono jej wyjątkowe umiejętności i wiedzę. 6 października 1697 r. dostała prawo do wykonywania zawodu na mocy dyplomu królewskiego wydanego przez ówczesnego władcę Augusta II Mocnego. W przywileju przyznano, że jest „chirurgiem w swym rzemiośle doskonałym” i ma prawo, wiedzę i umiejętności, by przejąć obowiązki lekarza żupnego. Rok później, korzystając z obecności w kopalni Komisji Wizytującej, wystąpiła o potwierdzenie prawa do wykonywania zawodu. Przedłożyła dwa przywileje: zmarłego męża i swój na podstawie, którego Komisja przyznała jej prawa i przywileje członka Cechu Cyrulików. Zgodnie z cechową tradycją Magdalena złożyła przyrzeczenie według roty, musiała także okazać komplet narzędzi: pudło z brzytwami, nożycami, grzebieniami, kleszcze do zębów, szczypczyki stomatologiczne, słój z pijawkami i inne oraz wykazać się umiejętnością wykonywania maści, opatrunków i znajomością anatomii i stosowania leków. W praktyce Magdalena obok czynności chirurgicznych, podejmowała też czynności dentystyczne i okulistyczne: usuwała zaćmę i ciała obce z oka, unieruchamiała złamania, usuwała zęby, opatrywała rany i puszczała krew.
Jej pamięci poświęcony jest medal – zaprojektowany przez Małgorzatę Kotównę i wykonany w jej krakowskiej pracowni – jest hołdem dla wszystkich kobiet, które sprawdziły się w chirurgii, przez długie lata zastrzeżonej jedynie dla mężczyzn. Medal jest wręczany od 2011 r. na głębokości 135 metrów pod ziemią, w komorze Jezioro Wessel – jednej z najpiękniejszych komór solnego labiryntu Uzdrowiska Kopalnia Soli „Wieliczka”.
Laureatki medalu: prof. Jadwiga Stypułkowska (2011 r.), prof. Małgorzata Zaleska, dr Maria Panaś, prof. Grażyna Wyszyńska-Pawelec oraz dr Elżbieta Róg-Grochowska – po raz pierwszy – chirurg dziecięcy (2022 r.).
Więcej o kobietach-chirurgach na stronie: https://izba-lekarska.org.pl/images/PM/marzec2023/24/
